Mowa to nie tylko wymowa

Kiedy przeprowawdzam wstępną diagnozę dziecka to pierwszorzędne i najważniejsze dla mnie nie jest czy i jak dziecko mówi tylko czy dobrze rozumie. Jeżeli dobrze wszystko rozumie, właściwie reaguje na zadawane pytania to jest to dobry znak. Jeżeli nie - to praca będzie dłuższa, bardziej wielotorowa. Bez prawidłowego rozumienia nie ma prawidłowego mówienia.

A dlaczego? Mowa nie tworzy się w jamie ustnej, tylko najpierw tworzy się w mózgu. Za mowę odpowiadają odpowiednie ośrodki kory mózgowej, w tzw. dominującej półkuli mózgu. Carl Wernicke odkrył i opisał ośrodek Wernickego, czyli inaczej czuciowy ośrodek mowy, dzięki któremu jesteśmy w stanie rozumieć mowę innych ludzi. Ośrodek ten znajduje się w płacie skroniowym. Jego uszkodzenie powoduje nierozumienie mowy, przy czym sprawność narządów artykulacyjnych jest zachowana. Pacjent nie rozumie mowy innych, czuje się tak, jakby był w obcym państwie i nie znał tamtejszego języka.

Natomiast ośrodek Broca umożliwia tworzenie głosek, ich wypowiadanie, określany jest również ruchowym ośrodkiem mowy. Zlokalizowany jest on w płacie czołowym dominującej półkuli. Przy uszkodzeniu tego ośrodka chory jest w stanie rozumieć mowę, ale nie może poprawnie sam wyartykułować swojego przekazu, przy czym anatomicznie narządy mowy nie są uszkodzone. Człowiek nie potrafi zaplanować ruchu, który w normalnych warunkach jest płynny i wykonywany nieświadomie.

Wymienione obszary są ze sobą ściśle powiązane włóknami, określanymi fachowo pęczkiem łukowatym, dzięki czemu mówienie i rozumienie mowy jest możliwe.

Ośrodki ruchowy i czuciowy mowy to nie jedyne obszary mózgu mające związek z mówieniem. W procesie mówienia biorą również udział:

-dodatkowe pole ruchowe (w płacie czołowym), które odpowiada za „start” mówienia;

-pola asocjacyjne (w płacie czołowym, skroniowym i ciemieniowym), dzięki którym przetwarzane są informacje docierające do mózgu, a co za tym idzie możliwe jest nazywanie miejsc, czynności, przedmiotów;

-kora limbiczna, kora przedczołowa – kontrola wypowiedzi;

-ośrodki półkuli niedominującej, które swoją lokalizacją odpowiadają ośrodkom mowy w półkuli dominującej – odpowiadają one za melodię wypowiedzi, odbieranie emocji zawartych w wypowiedzi innych osób, a także przekazywanie własnych emocji w swoich wypowiedziach;

-móżdżek – napięcie mięśni artykulacyjnych.

Mózg, jako najważniejszy organ ludzkiego ciała, jest centrum naszego funkcjonowania. Jego skomplikowana budowa umożliwia naszą egzystencję, w tym sprawne porozumiewanie się.

Jeżeli wszystkie obszary mózgu odpowiadające za mówienie są kształtowane prawidłowo, to już więcej niż połowa sukcesu.

Ale to oczywiście nie wszystko. Głównymi narządami w procesie komunikacji są narządy słuchu, mowy i głosu. Jeżeli rodzic ma podejrzenie, że dziecko nie słyszy, nie reaguje na przekaz we właściwy sposób powinno bezzwłocznie udać się ze swoim dzieckiem na badanie słuchu.

Jeżeli wszystkie opisane powyżej aspekty są prawidłowe należy również zbadać narząd mowy, nazywany inaczej także aparatem mowy. Obejmuje wszystko to, co znajduje się w jamie ustnej i jej obrębie, a więc język, podniebienie , wargi, ruchomą żuchwę, a także dziąsła i zęby. Aparat mowy bierze aktywny udział w tworzeniu komunikatów, ale nie działa sam. Działa z układem oddechowym i fonacyjnym, dzięki którym powstaje głos. Układ oddechowy to składowa płuc, przepony i tchawicy, dzięki którym możemy oddychać i tworzyć strumień głosu. Z kolei układ fonacyjny, a więc ten związany z samą fonacją to krtań, o niezwykle ciekawej budowie i kształcie. Jednym z jej elementów są więzadła głosowe (struny), których położenie ulega zmianie, w zależności od tego, czy mówimy szeptem, normalnym głosem lub nie mówimy wcale. Ponadto jedną ze składowych całego aparatu mowy jest układ artykulacyjny, na który składają się jama nosowa, usta i jama gardłowa, przez które przechodzi powietrze.

Pamiętać zatem należy, że wypowiedź innej osoby to już "meta" jeżeli wziąć pod uwagę cały proces komunikacji werbalnej. Przyczyn opóźnienia rozwoju mowy może być wiele, a tylko intensywna terapia jest uwieńczona sukcesem. Należy więc uzbroić się w cierpliwość i systematycznie ćwiczyć w domu z dzieckiem według wskazówek logopedy lub neurologopedy.

W tym miesiącu podaję przykłady ćwiczeń z dziećmi w przypadku konieczności ćwiczenia właściwego toru oddechowego, który jest niezbędny do prawidłowej wymowy.

Ćwiczenia oddechowe – wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi:

-wdech przez nos, wydech ustami

-unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu

-wykonanie wydechu wymawiając „s” z jednakową głośnością

-wykonanie wydechu wymawiając „s” raz ciszej, raz głośniej

-wykonanie wydechu dmuchając na skrawek papieru

-wydmuchiwanie baniek mydlanych

d-muchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki, piórka

-nadmuchiwanie balonów.